Ruch Korporacyjny

Geneza korporacji studenckich. Historia uniwersytetu jest także historią studentów oraz tworzonych przez nich związków i organizacji. Jednymi z nich są korporacje akademickie. Pierwsze z nich powstały na przełomie XVIII i XIX w. w Niemczech.

Ich poprzednikami w życiu akademickim były średniowieczne nacje, a w czasach nowożytnych ziomkostwa i kolegia. Pierwsze powstałe korporacje odziedziczyły po nich wiele zwyczajów i tradycji, które charakteryzują obrzędowość korporacyjną po dzień dzisiejszy.  Ruch korporacyjny rozwijał się od samego początku bardzo dynamicznie i już w XIX w. rozpowszechnił się na całą Europę Środkowo-Wschodnią. Powstało wtedy łącznie ponad tysiąc korporacji akademickich, do których na niektórych uniwersytetach należało nawet ponad 70 % studentów.

Powstanie pierwszych polskich korporacji. Pierwsze polskie korporacje studenckie powstawały na niemieckojęzycznych uniwersytetach w państwach zaborczych.  Przyjmowały one formy organizacyjne korporacji niemieckich, ale miały charakter narodowy i patriotyczny. Jako organizacje samokształceniowe nawiązujące do tradycji wileńskich Filomatów i Filaretów kładły duży też nacisk na rozwój intelektualny i osobisty swoich członków. Jako pierwsza powstała w 1815 r. korporacja Polonia we Wrocławiu. Później powstawały kolejne, z których największe znaczenie uzyskały: Polonia (Dorpat, 1828 r.), Arkonia (Ryga, 1879 r.), Welecja (Ryga, 1883 r.), Lutycja (Dorpat, 1884 r.), Venedja (Dorpat, 1884 r.), Lechicja (Dorpat, 1897 r.), Sarmatia (Petersburg, 1908 r.), Jagiellonia (Wiedeń, 1910 r.), Lechia (Czerniowce, 1910 r.), Wisła (Gdańsk, 1913 r.). Łącznie w czasach zaborów istniało ok. 40 związków o charakterze korporacyjnym.

Korporacje w II Rzeczypospolitej. Pod koniec pierwszej wojny światowej oraz w pierwszych latach po jej zakończeniu część polskich korporacji przeniosła swoje siedziby z  zagranicznych uniwersytetów do Polski. Zaczęły powstawać także nowe korporacje. Pierwszymi z nich były powstałe w Poznaniu: Magna-Polonia (1920 r.), Lechia (1920 r.) oraz Posnania (1921 r.). Łącznie w ciągu dwudziestu lat istnienia II Rzeczypospolitej powstało prawie 200 nowych korporacji akademickich, które działały na wyższych uczelniach Wilna, Warszawy, Lwowa, Poznania, Krakowa, Lublina oraz Cieszyna. Ruch korporacyjny w Polsce międzywojennej był bardzo różnorodny. Większość z korporacji miała charakter patriotyczny i narodowy. Choć programowo apartyjne i akonfesyjne związane były one ideowo z endecją, środowiskami konserwatywnymi oraz Kościołem Katolickim. Korporacje te stworzyły w 1921 r. Związek Polskich Korporacji Akademickich, do którego w latach międzywojennych należała około połowa ówczesnych polskich korporacji. Dewizą ZPK!A było zawołanie: Salus Reipublicae Suprema Lex (Dobro Rzeczypospolitej Najwyższym Prawem). W latach międzywojennych funkcjonowały także korporacje o charakterze chadeckim, konserwatywno – sanacyjnym i lewicowo – sanacyjnym oraz korporacje mniejszości narodowych, głównie ukraińskie i żydowskie. Pojawiły się także próby stworzenia korporacji żeńskich, które niestety nie zakończyły się jednak powodzeniem. Korporacje studenckie starały się łączyć swój charakter ideowy z towarzyskim. Wiele z nich miało charakter elitarny i prowadziło bardzo bogate życie organizacyjne: społeczno-polityczne (uczestnictwo w uroczystościach patriotycznych, społecznych i akademickich, działalność samokształceniowa i wychowawcza, praca organiczna), religijne (uczestnictwo w uroczystościach religijnych, pielgrzymki, kontakty z duchowieństwem), sportowe (jazda konna, szermierka) oraz stricte korporacyjne (komersze, fidułki, bumele) i towarzyskie (bale, potańcówki, majówki).

Korporacje w latach 1939 – 1989. Wybuch drugiej wojny światowej zakończył w Polsce możliwość legalnego funkcjonowania korporacji studenckich.

Prawdopodobnie ok. 15 % korporantów, czyli ponad tysiąc osób zostało wymordowanych lub poległo w latach 1939 r. – 1956 r.  Wielu innych znalazło się na emigracji.  Przyznawanie się do członkostwa w korporacji, choć po 1956 r. nie wiązało się już z groźbą utraty życia, nie było mile widziane i stanowiło ryzyko szykan ze strony władzy komunistycznej.  W tych trudnych czasach korporanci nieprzerwanie utrzymywali między sobą kontakty, a życie korporacyjne stopniowo się odradzało i organizowało na nowo. Na emigracji najstarszym i najliczniejszym korporacjom udało się odtworzyć struktury organizacyjne. Funkcjonowały tam Polonia, Arkonia, Welecja, Jagiellonia, Sarmatia i Sparta oraz koła międzykorporacyjne w Chicago i Montrealu. Także w kraju niektórym korporacjom udało się organizować koleżeńskie spotkania i zjazdy oraz niekiedy także komersze.

W latach 70-tych i 80-tych odsłonięto kilkanaście tablic pamiątkowych poświęconych zmarłym i pomordowanym Filistrom. Od końca lat 70-tych trwały dyskusje dotyczące możliwości reaktywowania w jakiejś formie życia korporacyjnego na uczelniach. Realizację tych planów umożliwiły jednak dopiero przemiany 1989 r.

Odrodzenie ruch korporacyjnego po 1989 r. Jako pierwsza reaktywowana została w latach 1990 r. – 1993 r. korporacja Lechia. W tym samym czasie nastąpiło odrodzenie Sarmatii (1992 r.) i Arkonii (1992 r.), a w następnych latach Aquilonii (1994 r.) oraz Respubliki (1995 r.). Łącznie w latach 1990 – 2006 reaktywowano 18 przedwojennych korporacji, które działają w Warszawie, Poznaniu, Toruniu, Gdańsku, Krakowie i Lublinie. Powstała też zupełnie nowa korporacja Magna Polonia Vratislaviensis we Wrocławiu (1993 r.). Trwają prace nad reaktywacją kilku kolejnych konwentów.